HLVN – Dòng họ Lê Xuân ở Làng Hà Nữu, xã Quảng Chính, tỉnh Thanh Hóa, là dòng họ giàu truyền thống lịch sử và văn hóa, đã tồn tại, sinh cơ lập nghiệp và phát triển liên tục qua hàng trăm năm. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, dòng họ không chỉ bền bỉ gìn giữ cội nguồn mà còn hun đúc nên một truyền thống gia phong mẫu mực, giàu tinh thần yêu nước, cách mạng, góp phần quan trọng vào sự phát triển của quê hương, đất nước.
Theo gia phả và chúc văn cúng Tổ được lưu truyền trong dòng họ, thủy tổ họ Lê Xuân nguyên quán tại thôn Long Sùng Sách, huyện Thủy Nguyên, phủ Thiệu Hóa (xưa). Trong thời kỳ loạn lạc, các ngài đã rời quê tổ, tìm đến vùng đất làng Tó, xã Quảng Lĩnh để sinh sống, làm ăn. Trải qua nhiều thế hệ, con cháu tiếp tục di chuyển về làng Hà Nữu, tổng Thái (xã Quảng Khê, nay là xã Quảng Chính, Thanh Hóa), an cư lạc nghiệp, khai hoang mở đất, xây dựng cơ nghiệp bền vững cho con cháu đời sau. Những bậc thủy tổ được hậu duệ kính thờ gồm ông Lê Quý Công húy tự Thủ Chính và ông Lê Quý Công húy tự Thủ Đạo. Khi quy tiên, các ngài được an táng tại bản địa cồn Mã Vận, thôn Ngưu Phương, làng Hà Nữu – mảnh đất linh thiêng gắn bó mật thiết với lịch sử hình thành và phát triển của dòng họ.
Lễ tế tổ của dòng họ Lê Xuân làng Hà Nữu, xã Quảng Chính, tỉnh Thanh Hóa
Tiếp nối các bậc thủy tổ, những vị khởi tổ như Lê Quý Công húy tự Bá Chu, Bá Đường, Bá Tố đã chính thức chia tách, thành lập họ Lê Xuân, đặt nền móng cho sự phát triển lâu dài của dòng họ trên đất Hà Nữu. Các vị đã thống nhất chuyển ngày tế tổ từ 16 tháng Giêng sang ngày Đông chí – “nhất dương sinh” – thể hiện tư duy sâu sắc về triết lý âm dương, trời đất và sự sinh sôi bền vững của con cháu. Trải qua nhiều đời, dù có những giai đoạn thất lạc gia phả, mồ mả tổ tiên chưa xác định rõ vị trí, nhưng đạo lý “chim có tổ, người có tông” vẫn luôn được các thế hệ họ Lê Xuân khắc ghi. Con cháu trong họ bằng tất cả lòng thành kính vẫn phụng thờ, hương khói đầy đủ cho các bậc tiền nhân, tổ mẫu, tổ cô, xem đó là sợi dây thiêng liêng kết nối quá khứ – hiện tại – tương lai.
Trong ký ức và tâm thức của hậu duệ, bà Tổ cô Mai Hoa Nương hiệu Từ Quế là biểu tượng linh thiêng của đức hạnh, lòng từ bi và sự che chở. Dù rời cõi trần khi tuổi còn thanh xuân, nhưng hình ảnh của bà vẫn sống mãi trong niềm tin tâm linh của con cháu, như một điểm tựa tinh thần bảo hộ cho dòng họ qua bao biến cố. Không chỉ có truyền thống gia phong, dòng họ Lê Xuân làng Hà Nữu còn là một dòng họ giàu truyền thống cách mạng. Trong các cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc, nhiều người con ưu tú của dòng họ đã lên đường theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, hy sinh xương máu vì độc lập, tự do của dân tộc. Hương linh các anh hùng liệt sĩ trong dòng họ được phụng thờ trang nghiêm tại từ đường, trở thành biểu tượng sáng ngời cho tinh thần yêu nước, ý chí kiên trung của con cháu họ Lê Xuân. Truyền thống ấy không chỉ thể hiện trong chiến tranh mà còn tiếp nối mạnh mẽ trong thời bình. Các thế hệ con cháu họ Lê Xuân luôn coi trọng việc học hành, rèn luyện đạo đức, tu nhân tích đức, làm ăn lương thiện, sống nghĩa tình với xóm làng. Nhiều người đã trưởng thành, thành đạt trên các lĩnh vực, đóng góp trí tuệ, công sức vào sự phát triển của quê hương Quảng Chính và tỉnh Thanh Hóa.
Lễ tế tổ của dòng họ Lê Xuân làng Hà Nữu, xã Quảng Chính, tỉnh Thanh Hóa
Nghi lễ cúng Tổ vào ngày Đông chí hằng năm không chỉ là một nghi thức tín ngưỡng mà còn là dịp để con cháu trong họ cùng nhau sum họp, ôn lại cội nguồn, tri ân công đức tổ tiên, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Những lời chúc văn trang nghiêm, giàu giá trị lịch sử và nhân văn chính là bản “gia huấn” sống động, nhắc nhở mỗi người con họ Lê Xuân phải biết giữ tròn đạo hiếu, đoàn kết nội tộc, thương yêu đùm bọc lẫn nhau. Trên hành trình hàng trăm năm ấy, dòng họ Lê Xuân đã chứng minh sức sống bền bỉ của một dòng họ biết dựa vào cội rễ truyền thống để vươn lên trong mọi hoàn cảnh. Từ những ngày đầu khai hoang lập ấp trên vùng đất còn hoang sơ, đến hôm nay khi quê hương đổi mới từng ngày, tinh thần cần cù, nhân nghĩa, hiếu học và yêu nước vẫn luôn là giá trị cốt lõi làm nên bản sắc của dòng họ.
Phát huy truyền thống tốt đẹp ấy, con cháu họ Lê Xuân hôm nay nguyện tiếp tục chung tay xây dựng dòng họ ngày càng phát triển, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa làng Hà Nữu, xây dựng quê hương Quảng Chính giàu đẹp, văn minh. Đó cũng chính là cách thiết thực nhất để tri ân tiên tổ, để truyền thống dòng họ Lê Xuân mãi mãi trường tồn cùng thời gian./.
Lê Xuân Bính